Ορισμός και Εννοιολογική Κατανόηση του Οικολογικού Άγχους

Εισαγωγή

Το οικολογικό άγχος (eco-anxiety) αποτελεί μια νέα ψυχολογική έννοια που αναφέρεται στον χρόνιο φόβο και την ανησυχία για την περιβαλλοντική καταστροφή και την κλιματική αλλαγή (Clayton & Karazsia, 2020). Πρόκειται για ένα σύνθετο φαινόμενο που σχετίζεται με τη συναισθηματική αντίδραση των ανθρώπων στις αυξανόμενες οικολογικές κρίσεις, περιλαμβάνοντας συναισθήματα αβεβαιότητας, θλίψης και ανημπόριας (Pihkala, 2020).

Η εμφάνιση του οικολογικού άγχους έχει ενταθεί τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της αυξημένης ενημέρωσης για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της συνεχούς προβολής αρνητικών σεναρίων για το μέλλον του πλανήτη (Hickman et al., 2021). Αυτό το άρθρο επιχειρεί να ορίσει και να αναλύσει την έννοια του οικολογικού άγχους, παρουσιάζοντας τις ψυχολογικές και κοινωνικές διαστάσεις του φαινομένου.

Ορισμός του Οικολογικού Άγχους

Το οικολογικό άγχος περιγράφεται ως «η χρόνια αίσθηση αγωνίας και φόβου σχετικά με την περιβαλλοντική κρίση, η οποία μπορεί να εκδηλωθεί με συναισθήματα θλίψης, οργής, ενοχής και αίσθησης αδυναμίας» (Clayton, 2018). Δεν πρόκειται για μια κλινικά διαγνωσμένη ψυχική διαταραχή, αλλά για ένα ψυχολογικό φαινόμενο που αναγνωρίζεται ως φυσιολογική αντίδραση σε πραγματικές περιβαλλοντικές απειλές (Reser & Bradley, 2017).

Σύμφωνα με τον Panu (2020), το οικολογικό άγχος περιλαμβάνει στοιχεία υπαρξιακού άγχους, καθώς οι άνθρωποι βιώνουν αβεβαιότητα για το μέλλον και δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με την ιδέα της μη αναστρέψιμης περιβαλλοντικής καταστροφής. Η εννοιολογική του κατανόηση σχετίζεται επίσης με τη θεωρία της περιβαλλοντικής θλίψης (eco-grief), όπου οι άνθρωποι βιώνουν πένθος για την απώλεια της φύσης όπως την ήξεραν (Cunsolo & Ellis, 2018).

Ψυχολογικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις

Η επίδραση του οικολογικού άγχους ποικίλει ανάλογα με παράγοντες όπως η ηλικία, η έκθεση σε περιβαλλοντικές κρίσεις και η ψυχολογική ανθεκτικότητα του ατόμου (Ojala, 2016). Έρευνες δείχνουν ότι οι νεότερες γενιές, ιδιαίτερα οι Millennials και η Generation Z, εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα οικολογικού άγχους, καθώς έχουν μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον συνεχούς οικολογικής ανησυχίας (Hickman et al., 2021).

Οι κοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου αφορούν την αυξανόμενη δυσπιστία προς τις κυβερνήσεις και τις μεγάλες εταιρείες, καθώς πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι δεν λαμβάνονται επαρκή μέτρα για την προστασία του πλανήτη (Stoknes, 2015). Επιπλέον, παρατηρείται αύξηση στις αλλαγές του τρόπου ζωής, όπως η επιλογή βιώσιμων καταναλωτικών συνηθειών και η συμμετοχή σε περιβαλλοντικές δράσεις (Gifford & Nilsson, 2014).

Διαφοροποίηση από Άλλες Μορφές Άγχους

Το οικολογικό άγχος διαφοροποιείται από άλλες μορφές άγχους, καθώς συνδέεται άμεσα με εξωτερικούς, παγκόσμιους παράγοντες και όχι με προσωπικά γεγονότα ή εσωτερικές συγκρούσεις (Clayton & Karazsia, 2020). Επιπλέον, σε αντίθεση με τις κλασικές αγχώδεις διαταραχές, το οικολογικό άγχος μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο για δράση, οδηγώντας σε περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση (Verplanken & Roy, 2016).

Συμπεράσματα

Το οικολογικό άγχος αποτελεί έναν αυξανόμενο ψυχολογικό προβληματισμό που αντικατοπτρίζει τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Ενώ μπορεί να είναι ψυχολογικά επιβαρυντικό, προσφέρει επίσης τη δυνατότητα να μετατραπεί σε δημιουργική δράση και ευαισθητοποίηση. Η κατανόησή του είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης και την υποστήριξη όσων βιώνουν έντονα συναισθήματα αγωνίας για το μέλλον του πλανήτη.

Βιβλιογραφία

• Clayton, S. (2018). Mental health risk and resilience among climate scientists. Nature Climate Change, 8(4), 260-267.

• Clayton, S., & Karazsia, B. T. (2020). Development and validation of a measure of climate change anxiety. Journal of Environmental Psychology, 69, 101434.

• Cunsolo, A., & Ellis, N. R. (2018). Ecological grief as a mental health response to climate change-related loss. Nature Climate Change, 8(4), 275-281.

• Gifford, R., & Nilsson, A. (2014). Personal and social factors that influence pro-environmental concern and behaviour: A review. International Journal of Psychology, 49(3), 141-157.

• Hickman, C., Marks, E., Pihkala, P., Clayton, S., Lewandowski, R. E., Mayall, E. E., Wray, B., Mellor, C., & van Susteren, L. (2021). Climate anxiety in children and young people and their beliefs about government responses to climate change: A global survey. The Lancet Planetary Health, 5(12), e863-e873.

• Ojala, M. (2016). Hope and climate change: The importance of hope for environmental engagement among young people. Environmental Education Research, 22(5), 625-642.

• Panu, P. (2020). Anxiety and the ecological crisis: An analysis of eco-anxiety and climate anxiety. Sustainability, 12(19), 7836.

• Reser, J. P., & Bradley, G. L. (2017). Fear appeals in climate change communication. Oxford Research Encyclopedia of Climate Science.

• Stoknes, P. E. (2015). What we think about when we try not to think about global warming: Toward a new psychology of climate action. Chelsea Green Publishing.

• Verplanken, B., & Roy, D. (2016). Empowering interventions to promote sustainable lifestyles: Testing the habit discontinuity hypothesis in a field experiment. Journal of Environmental Psychology, 45, 127-134.